Z Kart Historii

(...) zapamiętało czasy dawne
jak tą grudkę szarą pod stopą
ustanawiane dwa razy
wierne nazwie jedlic smukłych (...)


                  B. Betlej "Jedlicze"


Kiedy Kraków i Gniezno były prężnie rozwijającymi się grodami, na terenach dzisiejszej gminy Jedlicze szumiały strzeliste jodły. Piękne lasy jodłowe, których w okolicach nie brakuje, nazywane były kiedy. jedlicami. Prawdopodobnie stąd wzięła się pierwotna nazwa miejscowości: Jedlice. Genezy nazwy miejscowości doszukiwać się można w prasłowiańskim słowie "jedla", które oznacza jodłę. Nazwa ta została podczas zaboru austriackiego przekształcona na bliższe miejscowemu językowi Jedlicze.
Osada powstała u schyłku XIV wieku. W pierwszych wzmiankach poświadczających istnienie miejscowości wymieniony zostaje sołtys Piotr jako uczestnik Bitwy pod Grunwaldem.

 W tych czasach Jedlicze było własnością rodu Mleczków i Bączalskich. Pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Justus Romer z Chyżowa. Po nim wieś była w posiadaniu rodziny Wielowiejskich, którzy ufundowali tu w 1740 roku kościół. W pierwszej połowie XIX wieku Jedlicze staje się własnością rodziny Stojowskich.
Przy ogólnej tendencji do zakładania miast, rodzina Wielowiejskich starała się o nadanie praw miejskich osadzie. W 1768 roku Stanisław August Poniatowski potwierdził nadanie tych praw. Jedlicze miało wówczas prawo do urządzania pięciu jarmarków rocznie. Miasto utraciło te prawa w czasie zaborów i uzyskało je ponownie w 1967 roku.
Po I rozbiorze Polski, Jedlicze, tak jak cała Galicja, trafia pod zabór austriacki. Sytuacja ludności, szczególnie wiejskiej, uległa pogorszeniu. Przyczyną tego był nieurodzaj i panująca w tym czasie zaraza. Chłopi, podburzani przez urzędników austriackich w 1846 roku urządzają tzw. "rabację", paląc, grabiąc, a nawet mordując właścicieli ziemskich. Sytuacja na wsi poprawia się po uwłaszczeniu w 1848 roku. W XIX wieku stosunki społeczno-ekonomiczne ulegają poprawie. Wpływ na to miało uruchomienie w 1884 linii kolejowej Stróże - Zagórz, jak również odkrycie na tych terenach złóż ropy i gazu. W okolicach Jedlicza pojawiły się szyby naftowe, a w 1895 roku poprowadzono rurociąg do transportu ropy naftowej. Zaczęto także myśleć o przerabianiu tego surowca na miejscu. Około 1899 roku holendersko-węgierska spółka "Du Nord" założyła Rafinerię Nafty.

Jedlicze zaczęło się szybko rozwijać. Ważnym wydarzeniem kulturalnym był przyjazd we wrześniu 1903 roku Marii Konopnickiej. Pisarka zamieszkała w pobliskim Żarnowcu, w dworku ofiarowanym jej przez naród polski w 25-lecie pracy pisarskiej.
W 1908 r. założono w Jedliczu Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo Pożyczkową, która później zyskała nazwę Kasy Stefczyka. Na przełomie lat 1901/1902 wybudowano szkołę, która istnieje do dziś.
Podczas I wojny światowej dynamiczny rozwój Jedlicza został zahamowany. Po odzyskaniu Niepodległości nastąpiła dalsza rozbudowa Rafinerii, uruchomiono kolejne kopalnie ropy i gazu. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe: Kolonia Górna i Dolna - ich rozbudowa trwała do 1925 roku. Jedlicze liczyło wówczas 800 mieszkańców. Ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój miasta było utworzenie w Jedliczu-Męcince elektrowni.

Legenda mówi, że zakład ten powstał w miejscu wytwórni złota, którą założył Emil Dunikowski wraz z synem. W 1922 roku ze stłuczki szklanej i piasku wyrabiali złoto, które mieli sprzedawać w Paryżu. We wspomnieniach doktora Zygmunta Tokarskiego czytamy: "(...) okazało się, że były to próby wydostania złota z piasku. Tajemnicze auto panów Dunikowskich powracające późno wieczorem, długo nam chłopcom nie dawało spokoju."
Lata międzywojenne były dla Jedlicza czasem kryzysu gospodarczego, bezrobocia i drożyzny. Mieszkańcy sami dbali o rozwój miasta. Szczególne zasługi oddał miastu wielki społecznik, kierownik szkoły Wincenty Manierski. Jego staraniem powstał budynek Kasy Stefczyka i dwa budynki szkoły podstawowej, które istnieją do dzisiaj. Działalność kulturalnooświatową prowadziło w okresie międzywojennym Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych. Dzięki działalności TUR w Jedliczu funkcjonowało kino i biblioteka. Towarzystwo organizowało odczyty oraz pomagało finansowo biednym uczniom.

Okres okupacji zaczął się dla Jedlicza 8 września 1939 roku. Od pierwszych dni wojny rozpoczęła się segregacja mieszkańców. Blisko 400 osób wywieziono w latach 1939-1943 do pracy w Rzeszy. Dyskryminowano ludność pochodzenia żydowskiego. Los blisko 200 Żydów był tragiczny. Zamknięto ich w gettcie, a następnie mordowano w Warzycach, Płaszowie, Bełżcu i innych obozach zagłady. Pozostali mieszkańcy zmuszani byli do różnego rodzaju pracy na rzecz okupanta.
Ludność miejscowa opierała się terrorowi. W Jedliczu powstały jedne z pierwszych na Podkarpaciu zbrojne grupy konspiracyjne. Zaczynając działalność już jesienią 1939 roku - początkowo małe - szybko przekształciły się w prężnie działającą placówkę AK o kryptonimie "Jaśmin". Pierwszym komendantem jednostki był ppor. Jan Domaniecki.
Na terenie Jedlicza i okolic działały także oddziały Batalionów Chłopskich. Wobec faszyzmu nie byli bierni i okoliczni nauczyciele. Uruchomili system tajnego nauczania. Na tym terenie prowadzili je: Władysław Dubis, Jan Trynkiewicz i zamordowany później w Oświęcimiu Edward Jahn.
Kilka rodzin ukrywało Żydów przez cały okres okupacji, choć jak wiadomo można to było przypłacić życiem. W roku 1944 gestapo jasielskie rozstrzelało w Jedliczu 22 mężczyzn, najprawdopodobniej więźniów z Jasła. Był to odwet Niemców za zastrzelenie policjanta. Zwłoki pomordowanych dwa dni leżały na drodze jako przestroga dla ludności. Ciała ofiar złożono w końcu do wspólnej mogiły przy drodze do Długiego. Dopiero po wojnie przeniesiono je na cmentarz w Jedliczu.
Po odzyskaniu niepodległości zorganizowała się władza administracyjna i polityczna.

 Z inicjatywy Władysława Dubisa powstało prywatne Samorządowe Gimnazjum i Liceum Koedukacyjne w Jedliczu, w którym podjęło naukę 273 uczniów. Uruchomiona po wojnie Rafineria Nafty i Elektrownia w Męcince dynamicznie zaczęły się rozwijać. Powstawały nowe osiedla mieszkaniowe, domki jednorodzinne, sklepy, przedszkola, ośrodek kultury. Kościół Parafialny wybudowany w latach 1911-1925; otrzymał w latach 1958 - 1961 piękną i bogatą polichromię według projektu prof. Władysława Drapiewskiego, artysty i malarza z Pelplina. Ambonę, konfesjonały, dwa ołtarze, balaski, boazerię, lampy zaprojektował prof. Wiktor Zin z Krakowa.
W latach PRL zelektryfikowano i zgazyfikowano miasto i gminę. Wybudowano nowy, piętrowy budynek szkoły podstawowej, rozbudowano sieć dróg i mostów.
Ludzie chętnie osiedlali się na terenie Jedlicza i okolic. Chłonny rynek pracy, dobre zarobki w tutejszych zakładach pracy i piękna okolica sprzyjały osadnictwu.
Do dziś dużą troską gospodarzy miasta jest otoczenie opieką osiągnięć byłych pokoleń, ale przede wszystkim dbanie o ciągły rozwój gminy i stwarzanie nowych perspektyw.