Jedlicze

Najstarsze ślady istnienia tutaj osady pochodzą z okresu neolitu, a są to wyroby krzemienne i półfabrykaty, świadczące o obróbce krzemienia na tym terenie. O bytowaniu człowieka na tych terenach w okresie brązu i żelaza świadczą eksponaty wykonywane głównie z metali znanych w tamtych czasach oraz bogata ceramika z tego okresu. Na istnienie osady w późniejszych wiekach wskazują liczne znaleziska archeologiczne odkryte w Jedliczu i okolicznych wsiach, a są to: pojedyncze monety rzymskie, wyroby z żelaza, bursztynu, a także ceramika ze szkliwa i gliny i inne przedmioty codziennego użytku. W okresie panowania Piastów, a więc między XI a XIV wiekiem, ziemie położone na wschód od Jasiołki nie miały ustabilizowanej sytuacji geopolitycznej - stanowiły sporne pogranicze polsko - ruskie, o które dopominali się też Węgrzy. Od XI w. tereny dzisiejszego miasta Jedlicza i okolicznych gmin należały do kasztelanii bieckiej, ale zniszczały i wyludniły się w wyniku najazdów tatarskich w latach 1259/60 i 1287/88. W XV stuleciu pojawiła się dopiero pisemna wzmianka o Jedliczu, którego nazwę tłumaczyć można w następujący sposób. W przeszłości tereny te porastały lasy iglaste, w przeważającej mierze jodły. Ich duża ilość, ściągającym tu i karczującym lasy osadnikom, kazała nadać nazwę Jedlice. Potwierdzeniem tego są pierwsze zapiski z XV wieku. Wraz z pojawieniem się dwuznaków w języku polskim i upływem lat nastąpiło przejście zapisu Jedlice - Jedliće - Jedlicze, a obecnie Jedlicze (rodzaj nijaki), dop. Jedlicza. Pierwsza pisemna wzmianka o Jedliczu pochodzi z 1410r. kiedy to pojawia się sołtys tej wsi Piotr, a w 1413r. włodarz Maciej. Ksiądz Władysław Sarna podaje: kiedy miasteczko założone zostało, nie można powiedzieć. W roku 1427 występuje szlachetny Piotr Mleczko z Jedlicza, który pożycza szlachetnemu Fryderykowi z Jaćmierza 100 marek. (...) W roku 1508 należało Jedlicze do Stanisława Mleczka. W roku 1536 należało Jedlicze w połowie do Mikołaja Mleczka i Stanisława Bączalskiego Pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Justus z Chyżowa Romer, który ufundował prebendę przy ołtarzu Najświętszej Maryi Panny w 1598 roku. W roku 1630 właścicielem Jedlicza był Jan Bączalski, a w roku 1680 Piotr Wielowiejski. W 1740 roku nowy kościół w Jedliczu buduje Remigiusz Wielowiejski, po tym jak w roku 1712 spłonął pierwszy kościół parafialny zbudowa-ny w stylu gotyku nadwiślańskiego w 1598r., żadne rysunki tego kościoła nie zachowały się. Jedlicze zmieniało kolejnych właścicieli. W 1768r. Jedlicze otrzymało prawa miejskie, o co postarali się jego nowi posiadacze - Karniccy. Po nich właścicielami miasta byli Stojowscy, od których nabył je Seweryn Stawiarski. Ostatnimi właścicielami Jedlicza byli właśnie Stawiarscy. Przez Jedlicze przebiega linia kolejowa Stróże - Zagórz, która otworzona została w 1884 roku. Początkowo był to odcinek prowadzący ze Stróż do Jasła i do Sanoka. Później zbudowano odcinek linii kolejowej z Jasła do Rzeszowa. Łączył on linię transwersalną z koleją Kraków - Lwów zw. koleją arcyksięcia Karola Rudolfa. W roku 1899 rozpoczęto budowę rafinerii nafty, oddanej do użytku w 1902r., natomiast dwadzieścia dziewięć lat później w leżącej o 2 km od Jedlicza Męcince wybudowano elektrownię. Na przestrzeni wieków miasteczko i jego okolice były nękane woj-nami i najazdami wrogów. W wieku XVII do doliny Jasiołki dotarł zagon Tatarów budziackich Kantymira Murzy, który spalił część wsi, a ludność wyprowadził w jasyr. Potem kolejno tereny te pustoszyli Szwedzi (1655r.), wojska Jerzego Rakoczego (1656r.), a w latach 1702 - 1709 dokonały wielu zniszczeń przechodzące przez te okolice wojska Szwedów, Sasów, Rosjan. U schyłku Rzeczpospolitej szlacheckiej, w latach 1769 - 1772, w okolicy Jedlicza toczyły się walki pomiędzy oddziałami konfederatów barskich, a wojskami rosyjskimi carycy Katarzyny. Tutaj też w kwietniu 1769 roku odbył się zjazd szlachty sandomierskiej, która zawiązała wtedy konfederację, wybierając jej marszałkiem Adama Parysa. Zwolennikami konfederacji barskiej byli też dziedzice Jedlicza - Karniccy i okoliczna szlachta. 5 kwietnia 1770 roku pod Jedliczem miała miejsce bitwa oddziału Mączyńskiego z wojskami rosyjskimi Jełczaninowa. Po dokonaniu przez trzech zaborców rozbiorów Polski, Jedlicze, leżące w Galicji znalazło się w zaborze austriackim. W latach 1811 i 1820 Jedlicze znacznie ucierpiało na skutek powodzi, a w 1831 roku w okolicy szalała cholera, w 1847 wybuchła epidemia tyfusu i dżumy. Nie ominęła też Jedlicza rabacja chłopska wzniecona przez Jakuba Szelę, kiedy to chłopi aresztowali m.in. dziedziców Jedlicza, Męcinki i Jaszczwi. W drugiej połowie XIX wieku zniesiono pańszczyznę i wtedy też Galicja uzyskała autonomię. Z dniem wybuchu I wojny światowej 1 sierpnia 1914r. nastąpiła mobilizacja rezerwistów do armii austriackiej, wcielono wtedy do CK Armii ponad 1000 osób w tym też mieszkańców Jedlicza. W tym czasie miejscowość zbytnio nie ucierpiała, pomimo tego, że front przemieszczał się tu trzykrotnie w 1914 roku i raz w maju 1915 roku. Natomiast wiele ucierpiała miejscowa ludność od kwaterujących zimą 1915 roku oddziałów rosyjskich, bowiem na porządku dziennym zdarzały się rabunki, gwałty i prześladowania mieszkańców Jedlicza pochodzenia żydowskiego. W czasie drugiej wojny światowej liczba ludności mieszkającej w Jedliczu znacznie spadła na skutek eksterminacji przez Niemców jedliczan wyznania mojżeszowego oraz przymusowych wywozów do Niemiec i aresztowań. W 1941 roku Niemcy zorganizowali w Jedliczu getto dla Żydów, rozstrzelanych później w różnych miejscach masowych straceń, m.in. w Szebniach. Dnia 5 lutego 1943 roku Niemcy rozstrzelali tutaj 22 więźniów przywiezionych z więzienia w Jaśle, w odwecie za zabicie jednego Niemca, przez miejscową placówkę AK. Grób tych więźniów znajduje się na cmentarzu w Jedliczu, a pomnik im poświęcony wzniesiono w miejscu ich stracenia. Ludność miejscowa, pomimo represji stosowanych przez okupanta, nie poddała się terrorowi, ale przeciwdziałała złu. Przez cały czas okupacji działały na tym terenie oddziały AK - m.in. placówka w Jedliczu o kryptonimie "Jaśmin". Prowadziła ona dobrze zorganizowaną działalność wywiadowczą i sabotażową oraz uczestniczyła w akcjach sabotażowo-dywersyjnych oraz uczestniczyła w akcjach zbrojnych, a na jej terenie istniała Szkoła Podchorążych AK i kursy dla podoficerów. Dowodzili tym oddziałem AK kolejno: ppor. Jan Domaniecki, ppor. Stanisław Betlej. Dzięki "Jaśminowi" nie udała się Niemcom pacyfikacja części gminy Jedlicze oraz wysadzenie rafinerii, elektrowni, kopalń, mostów i torów na linii kolejowej Krosno - Jasło. Wobec faszyzmu nie byli bierni okoliczni nauczyciele, którzy uruchomili system tajnego nauczania, a prowadzili je m.in.: Władysław Dubis, Jan Trynkiewicz, Edward Jahn. 8 IX 1944 roku Jedlicze zostało wyzwolone przez wojska radzieckie. Po wojnie Jedlicze stanowiło siedzibę gminy zbiorowej, w 1956 roku 1 stycznia zyskało status osiedla, a jedenaście lat później w 1967r. reaktywowano prawa miejskie, nadane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1768 roku.